Dù bệnh bại liệt đã được kiểm soát tốt trên toàn cầu và thanh toán tại Việt Nam, nhưng nguy cơ vi rút hoang dại quay trở lại vẫn còn cao. Duy trì tiêm chủng đầy đủ là biện pháp phòng ngừa duy nhất và quan trọng để bảo vệ thành quả này.
Ảnh: Cán bộ y tế thăm khám cho trẻ trước khi tiêm chủng tại Trạm Y tế phường Rạch Dừa, Thành phố Hồ Chí Minh
Bệnh bại liệt là gì?
Bệnh bại liệt là một bệnh nhiễm vi rút cấp tính lây truyền theo đường tiêu hóa do vi rút bại liệt(Poliovirus) gây ra. Vi rút xâm nhập vào cơ thể, nhân lên trong ruột, và có thể đi vào hệ thần kinh trung ương, gây tổn thương tế bào thần kinh vận động. Tổn thương này có thể dẫn đến liệt mềm cấp tính và liệt vĩnh viễn, thậm chí gây tử vong do suy hô hấp. Cứ 200 ca nhiễm thì có một ca dẫn đến liệt không hồi phục (thường ở chân) và trong số những người bị liệt, có từ 5-10% tử vong khi cơ hô hấp bị bất động [1].
Bệnh lây truyền từ người sang người do nhiễm phải vi rút bại liệt chủ yếu có trong nguồn nước, thực phẩm ô nhiễm từ phân của người bệnh hoặc người lành mang vi rút bại liệt [2]. Bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến trẻ em dưới 5 tuổi. Tuy nhiên, bất kỳ ai ở mọi lứa tuổi chưa được tiêm vắc xin đều có thể mắc bệnh. Các triệu chứng ban đầu bao gồm sốt, mệt mỏi, đau đầu, nôn mửa, cứng cổ và đau chân tay.
Thành tựu toàn cầu trong cuộc chiến xóa sổ bệnh bại liệt
Năm 1988, Đại hội đồng Y tế Thế giới thông qua nghị quyết xóa sổ bệnh bại liệt trên toàn cầu, mở đầu cho Sáng kiến Xóa sổ Bệnh bại liệt Toàn cầu (GPEI) - một chương trình hợp tác lớn giữa Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cùng các đối tác quốc tế. Số ca bệnh bại liệt hoang dại đã giảm hơn 99% để từ năm 1988, từ khoảng 350.000 trường hợp ở hơn 125 quốc gia lưu hành bệnh khi đó xuống chỉ còn hai quốc gia lưu hành bệnh. Hơn 20 triệu người đã tránh được nguy cơ liệt suốt đời nhờ có tiêm chủng và ước tính 1,5 triệu ca tử vong ở trẻ em đã được ngăn ngừa nhờ việc bổ sung vitamin A có hệ thống trong các hoạt động tiêm chủng bại liệt. [3]
Theo WHO, chỉ cần còn một ca mắc bại liệt do vi rút hoang dại, trẻ em ở mọi quốc gia đều có thể đối mặt với nguy cơ do vi rút có thể di chuyển theo người qua biên giới. Vi rút bại liệt hoang dại (WPV1) vẫn còn lưu hành tại Afghanistan và Pakistan, với nguy cơ tái phát cao ở những khu vực xảy ra xung đột, thiên tai hoặc có tỷ lệ tiêm chủng thấp. Vì vậy, WHO tiếp tục khuyến cáo duy trì giám sát liệt mềm cấp (AFP) và giám sát môi trường để phát hiện sớm mầm bệnh, kể cả ở các quốc gia đã thanh toán. [4]
Việt Nam: Bảo vệ thành quả thanh toán bại liệt bằng vắc xin
Thành quả lịch sử của Việt Nam là kết quả của chiến lược tiêm chủng bền vững. Việt Nam đã đưa vắc xin bại liệt vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia từ năm 1985, duy trì tỷ lệ tiêm đủ luôn đạt trên 90%. Nhờ nỗ lực này, ca bệnh bại liệt hoang dại cuối cùng đã được ghi nhận vào năm 1997, và Việt Nam chính thức được WHO công nhận thanh toán bệnh bại liệt vào năm 2000 [5].
Để bảo vệ vững chắc thành quả này, công tác tiêm chủng vẫn được duy trì nghiêm ngặt. Phác đồ hiện tại bao gồm việc cho trẻ em uống 3 liều vắc xin bOPV (lúc 2, 3, 4 tháng tuổi) và tiêm 2 mũi vắc xin IPV (lúc 5, 9 tháng tuổi) [6]. Song song đó, Bộ Y tế triển khai Kế hoạch duy trì thành quả thanh toán bệnh bại liệt giai đoạn 2021-2025 với hai mục tiêu trọng tâm là tiếp tục bảo vệ thành quả thanh toán bệnh bại liệt đã đạt được từ năm 2000 tại Việt Nam: không có trường hợp bại liệt do vi rút bại liệt hoang dại và đáp ứng chống dịch kịp thời khi có trường hợp bệnh bại liệt [7].
Nguồn tham khảo:
[1], [3], [4] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/poliomyelitis
(2) http://t5g.org.vn/phe-duyet-ke-hoach-bao-ve-thanh-qua-thanh-toan-benh-bai-liet-giai-doan-2021-2025
[5], [7] Quyết định số 5142/QĐ-BYT ngày 11/12/2014 của Bộ Y tế về việc ban hành “Hướng dẫn giám sát và phòng chống bệnh bại liệt”
[6] Thông tư số 10/2024/TT-BYT ngày 13/6/2024 của Bộ Y tế về việc ban hành danh mục bệnh truyền nhiễm,
Trần Ngọc - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố Hồ Chí Minh
Nguồn: hcdc.vn
